Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon
Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyonda Modern Yöntemler
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, hareket sistemi hastalıklarının tedavisini, bozulan fonksiyonların eski haline getirilmesini ve hastayı tam tedavi edilmiş bir duruma getirilmesini hedefleyen bir tıp bölümüdür. Hastalıkların tedavileri için sıcak, soğuk uygulamalar, elektrik akımları, lazer, masaj ve egzersizler gibi çeşitli fizik ajanlar kullanılır.
FTR uygulamaları “Fiziksel Tıp” ve “Rehabilitasyon” olarak iki ana başlıkta incelenebilir.
A. Fizik Tedavi
Tedavide çeşitli fiziksel ajanların kullanılmasını ifade eder. Bu uygulamalar pasif uygulamalar ve aktif yöntemler olmak üzere 2 gruba ayrılır.
1. Pasif Yöntemler
Hasta uygun ve rahat bir pozisyonda hareketsizdir. 'Fizik tedavi uzmanının önerdiği fizik ajanlar hastaya 'fizyoterapist' veya fizyoterapi teknikeri' tarafından uygulanır. Tedavide kullanılan fiziksel ajanlar şunlardır:
- Isı (sıcak, soğuk; parafin, girdaplı su, hot pack, cold pack),
- Işık (infraruj, ultraviyole, LASER),
- Elektromanyetik (kısa dalga, radar, manyetik alan),
- Ses dalgaları (terapötik ultrason, ESWT),
- Elektrik (galvanik, faradik, sinüzoidal, dikdörtgen ve enterferansiyel akımlar, TENS vs.)
- Mekanik (elle veya cihazla traksiyon, vibrasyon, masaj, mobilizasyon, manipülasyon CPM ve lokomat gibi robotik uygulamalar)
Pasif uygulamalar doku kanlanmasını artırır, hücre faaliyetlerini düzenler, iyileşmeyi hızlandırır, dokuların esnekliğini ve direncini düzeltir. Sonuçta;
- Ağrıyı dindirirler.
- Enflamasyonu (yangıyı) giderirler.
- Doku hasarını engeller, yıpranmış ve zedelenmiş dokuları iyileştirirler.
- Eklem hareket açıklığını artırırlar.
- Kas, tendon, ligament, fasya, eklem kapsülü gibi dokuları güçlendirirler.
Bu pasif uygulamaların her biri tek başına veya birkaçı kombine edilerek uygulanabilir. Ancak doku iyileşmesi için genellikle tedaviye aktif bir yöntemin de ilave edilmesi gerekir.
Pasif uygulamaların etkili olabilmesi için teşhis doğru olmalı, uygulama doğrudan hasarlı dokuya veya bölgeye odaklanmalı, uygulamanın dozu ve süresi yeterli olmalıdır. Kullanılan cihazların kalitesi ve kalibrasyonu kadar uygulayıcı terapistin bilgi ve becerisi de başarıda önemlidir. Pasif uygulamalar hastanemizde, kanıta dayalı olarak tecrübeli uzman doktorların gözetiminde ve iyi eğitimli fizyoterapistler tarafından, kaliteli cihazlarla uygulanmaktadır.
Fizik tedavi uzmanları ayrıca tedavi amacıyla çeşitli enjeksiyon uygulamaları yapabilirler. Bu enjeksiyonların uygulama alanları ve yöntemleri aşağıda verilmiştir.
Ağrı Tedavisinde Enjeksiyon Uygulamaları
Antienflamatuvar (iltihap giderici) ağrı tedavisi uygulamaları (kortizon ve lokal anestezik)
- Tetik nokta blokaji (fasya-kas-tendon hastalıklarında)
- Periferik sinir blokaji (sinir sıkışma sendromlarında)
- Sinir kökü blokajı (Bel-boyun fitiklarında)
- Kaudal epidural enjeksiyon (bel fitığı ve spinal stenozda)
Proenflamatuvar (iltihap oluşturucu) ağrı tedavi uygulamaları
- PRP enjeksiyonu
- Ozon enjeksiyonu
- Nöral terapi
- Mezoterapi
- Proloterapi
Romatizmal ve ortopedik hastalıklarda enjeksiyon uygulamaları
- Eklem içi enjeksiyonlar (tüm eklemlere kortizon veya hiyaluronik asit)
- Eklem ponksiyonu (şiş eklemlerin boşaltılması)
- Eklem lavaji (eklemin serumla yıkanması)
- Periartiküler enjeksiyonlar (eklem çevresindeki ağrılı ve yangılı dokulara)
- Tendon enjeksiyonları
- Lezyon içi enjeksiyonlar
Nörolojik hastalıklarda enjeksiyon uygulamaları
- Botoks enjeksiyonları (spastisite tedavisi kasin motor noktasına)
- Fenil alkol blokajı (spastisite tedavisi için periferik sinire)
2. Aktif Yöntemler
Daha çok tedavi amaçlı yapılan (terapötik) egzersizleri içerir. Bu uygulamalar hastanın bizzat katılımını gerektirir. Egzersizin amacını ve hedeflerini 'fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı belirler. Fizyoterapist egzersizin yöntemini belirler, yoğunluğunu ayarlar, gelişmelere göre gerekli düzenlemeyi yapar. Ayrıca hareketi hastaya öğretir, uygulamayı kontrol ve takip eder.
Terapötik egzersizler şu uygulamaları içerir;
- Kısıtlanmış eklemlerin hareket açıklığını artırmak için yapılan manipülasyon ve mobilizasyon uygulamaları ile birlikte ROM egzersizleri.
- Güçsüz, zayıf, kısalmış, kasılmış (spastik) veya zedelenmiş kasların tedavisi için yapılan germe (esnetme), güçlendirme (progressif rezistans) ve endurans (dayanıklılık) egzersizleri
- Ağrılı, zedelenmiş, kısalmış veya ameliyatlı kiriş (tendon) ve bağların (ligament) tedavisi için yapılan germe ve güçlendirme egzersizleri.
- Felçli kasların uyarılması ve tedavisi için yapılan PNF, Bobath egzersizleri gibi nöromusküler reedükasyon teknikleri.
- Aerobik egzersizler
B. Rehabilitasyon
Bir hastalığa bağlı fonksiyon kayıplarının telafisi için yapılan restorasyon çalışmalarını içerir. Rehabilitasyon da esas olarak pasif ve aktif fizik tedavi uygulamalarını içerir. Ancak rehabilitasyonun hedefi fizik tedaviden farklıdır.
Hastalıklar teşhise (biyolojiye) göre sınıflandırılırlar; kalp-damar hastalıkları, beyin-damar hastalıkları, kas-iskelet hastalıkları gibi. Ancak teşhisi aynı olan iki hastadan birinin hiçbir yakınması yok iken diğeri çok ağır hasta veya yatalak olabilir. Bu nedenle hastalar, hastalığın şiddetine göre ayrıca bozulma (impairment), özürlü (disability) ve engelli (handikapli) olarak sınıflandırılırlar. Örneğin, iltihaplı eklem romatizması olan birinin eklemlerinde şişlik ve ağrı varsa bu bozulmadır. Hasta eklem hasarı nedeni ile yemeğini yiyemiyorsa veya yürüyemiyorsa özürlüdür. Hasta hastalığı nedeni ile işini kaybetmişse ve muhtaç duruma düşmüşse handikaplıdır. Bozulmanın tedavisi için ilaçlar (tibbi tedavi), ameliyat (cerrahi tedavi) veya fizik ajanlar (fizik tedavi) gerekir.
Özürlü bireylerin tedavisi için ayrıca tibbi rehabilitasyon çalışmaları gerekir. Engelli (handikaplı, dezavantajlı) bireylerin ise ilave olarak psikososyal desteğe ihtiyaçları vardır.
Özetlemek gerekirse 'Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon' birbirinden farklı birçok hastalığın tedavi ve rehabilitasyonu için yararlı ve gerekli tedavi yöntemlerine verilen bir isimdir. Bu uygulamaların yararlı ve/veya gerekli olduğu hastalıklar aşağıda verilmiştir. Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanları bu hastalıkların tanı ve tedavisi ile meşgul olurlar.
1. Ortopedik Kas - İskelet Sistemi Hastalıkları
Eklem hastalıkları
Eklemlerin kıkırdak, kapsül, bağ, tendon, bursa, menisküs sorunları
- Ameliyatsız (non-operatif) tedavileri
- Ameliyat sonrası (post-operatif) rehabilitasyonları
Boyun, sırt, bel sorunları
Tüm ağrılı durumlar
Duruş ve postür bozuklukları
- Skolyoz, kifoz, v.b.
Omuz, dirsek, el bileği, el ve parmak eklem sorunları
Ameliyatsız (non-operatif) tedavileri
Ameliyat sonrası (post-operatif) rehabilitasyonları
Ampüte rehabilitasyonu
Kalça, diz, ayak bileği, ayak ve parmak sorunları
Ameliyatsız (non-operatif) tedavileri
Ameliyat sonrası (post-operatif) rehabilitasyonları
Ampüte rehabilitasyonu
Kemik hastalıkları
Kemik erimesi (osteoporoz)
Kırık sonrası rehabilitasyon
Ampüte rehabilitasyonu
2. Sinir Sistemi Hastalıkları
Beyin Felçleri
- İnme -Hemipleji (beyin damar hastalığına veya kanamaya bağlı felç)
- Kafa travmalarına bağlı felçler
- Serebral palsi (doğum sonrası beyin felci)
- Boğulma ve zehirlenmelere bağlı beyin felçleri
Omurilik Felçleri
- Tetrapleji. Boyun seviyeside felç
- Parapleji. Sırt-bel seviyesinde felç
- Kauda ekina lezyonu - Spina bifida
Sinir veya Sinir Kökü Lezyonları
- Yüz felci
- Tuzak nöropatileri (Karpal Tünel Sendromu gibi)
- Sinir kökü - sinir ağı sıkışmaları (boyun ve belde)
- Torasik outlet sendromu
- Doğumda kol sinir ağı yaralanmaları
- El – kol, bacak ve ayakta (periferik) sinir yaralanmaları
Kas Hastalıkları
- Kas erimesi (ALS, SMA)
- Kas romatizmaları (Fibromiyalji, miyofsyal ağrı)
- Kas – tendon incinme ve kopmaları
Diğer
- Parkinson hastalığı
- Multipl Skleroz
- Vertigo (baş dönmeleri)
- Denge ve yürüme bozuklukları
- Ağrılı kas krampları
- Kas tonusu bozuklukları (spastisite, distoni, hipotoni)
- Huzursuz bacak sendromu
3. Romatizmal Hastalıklar
İltihabi Romatizmal Hastalıklar
- Romatoid artrit
- Ankilozan spondilit
- Eklemi tutan diğer tüm romatizmal hastalıkları
Dejeneratif Romatizmal Hastalıklar
- Kireçlenme (osteoartroz)
- En çok bel, boyun ve dizlerde olmak üzere tüm eklemlerde görülebilir.
Yumuşak Doku Romatizmaları
- Miyozit - miyalji (kulunç, kas romatizması)
- Tendinit - Tendinozis (Kas kirişi hastalıkları)
- Tetik parmak, tenisçi dirseği, aşil tendiniti gibi
- Ligamentit (Eklem bağlarının zorlanması – kopması)
- Dizin çapraz ve yan bağları, ayak bileği ligamentleri gibi
- Bursitler (Omuz, dirsek, kalça ve dizin bursiteri)
- Fasiyal bozukluklar (Dupuytren kontraktürü, plantar fasiitis, topuk dikeni gibi)
Kronik Ağrılı Durumlar ve Ağrı Tedavisi
- Nevraljiler (sinir hasarına bağlı ağrılar)
- Fibromiyalji sendromu
- Algonörodistrofi - Sudeck atrofisi
4. Diğer Hastalıklar
- Obezite tedavisi (endokrinoloji, beslenme ve dietekik ve psikoterapi ile birlikte)
- Lenfödem tedavisi
Bölümümüzde Yapılan Diğer İşlemler
- Lokal kas içine steroid enjeksiyonu
- Eklem İçine steroid enjeksiyonu
- Eklem içine hyaluronik asit enjeksiyonu
- Ameliyat öncesi ve sonrası tedavi
- Proloterapi
- Botoks (TME hastalıkları)
- Sporcu rehabilitasyonu
- Lenfödem
- Fibromiyalji
- Kırık rehabilitasyonu
- Skolyoz