Sınav Kaygısı ile Baş Etmek İçin Neler Yapılabilir?

Kaygı Kavramı

"Kaygı" terimi, günümüzde en yaygın kullanılan psikoloji terimidir, gerginlik duyguları ve artmış otonom sinir sistemi aktivitesi ile karakterize, aşikâr fakat geçici bir duygusal hal veya durumu belirtir. Herhangi bir tehlikeye karşı verilen uyarıcı rolü oynayan ve vücudu tehlikeye karşı korumak için oluşan bir meydan okumadır. Kaygıyla birlikte hızlı ve kesik nefes alış-verişleri, ritmi hızlanmış kalp atışı ve kasların kasılması gibi fiziksel belirtiler oluşur. Bu belirtiler sonucunda “savaş ya da kaç”, donakalma gibi doğal tepkiler kişilerde görülmektedir.

Freud, kaygının insan yaşamındaki etkilerini açıklayan düşünürlerden biridir. Kaygı hissinin fizyolojik ve davranışsal tezahürlerle birlikte korkunç veya gerginliğe benzer, hoş olmayan bir duygusal durum olduğundan bahsetmektedir. Korkunun, gerçek bir tehdide karşı geliştiğini, fakat kaygının içsel tehlikeye karşı gelişen bir tepki olduğunu düşünmektedir. Kaygı, kendine özgü deneyimsel ve fizyolojik niteliklerin birleşimi ile öfke, keder veya üzüntü gibi diğer hoş olmayan duygusal durumlardan ayırt edilebilir. Özel bir hoşnutsuzluk veren kaygı ile ilgili deneyimsel nitelikler, gerginlik veya korku duygularından oluşur.

Sınav kaygısı ise, öncesinde öğrenilen bilginin sınav sırasında etkili bir biçimde kullanılmasına engel olan ve başarının düşmesine yol açan yoğun kaygı olarak tanımlanır.

Sınav kaygısı olan öğrenciler, değerlendirme durumlarında sınavları kişisel tehdit olarak algılamaktadır. Bu durumlardaki kaygı için özellikle düşük bir yanıt eşiği görülmektedir. Sonuç olarak; risk algılama, kendi kendine yeterliliği azaltma, kendi kendini aşağılayıcı bilişler, başarısızlığın öngörücü özellikleri ve ilk başarısızlık belirtisinde daha yoğun duygusal tepkiler ve heyecanla tepki verme eğilimindedirler.

Son yıllarda Türkiye’de eğitim sisteminde sınavlar sayı bakımından da artış göstermiş, eğitim sistemi sınav temelli bir hale gelmiştir.

Sınav Kaygısının Nedenleri

• Bunaltıya eğilimli kişilik yapısı (mükemmeliyetçi, rekabetçi)
• Sosyal çevrenin beklentileri ve baskısı
• Başarısız olma ve değerlendirilme korkusu
• Zamanı etkin kullanamama/yanlış ders çalışma alışkanlıkları
• Olumsuz otomatik düşünceler

Sınav Kaygısı ve Anne- Baba Tutumları

Bir çok çalışmanın sonucuna göre sınav kaygısının endişe ve duygusal bileşenleri ile ebeveynlerin demokratik tutumları arasında istatistiksel olarak anlamlı, negatif korelasyonlar olduğunu gözlemlenmiştir. Sınav kaygısının duygusallık bileşeninden ziyade, ebeveynlerin kabulü ile istatistiksel olarak anlamlı negatif korelasyondan kaynaklandığını ortaya koymuşlardır. Kendini başarı olarak algılayan öğrencilerin anne-babalarının demokratik; başarısız olarak görenlerin ise otoriter anne-baba tutumuna sahip olduğu sonucuna ulaşmıştır.

Hastalar Hangi Şikayetlerle Geliyor?

• Başarısızlık korkusu
• Çalışmaya isteksizlik
• Dikkat ve konsantrasyonda bozulma
• Ders çalışmayı erteleme
• Kendine güvende azalma, kendini yetersiz ve değersiz görme
• Sınav ve hazırlığı hakkında konuşmayı reddetme

Bedensel Yakınmalar Neler Olabilir?

Huzursuzluk, endişe, tedirginlik, sıkıntı, başarısızlık korkusu, çalışmaya isteksizlik, mide bulantısı, taşikardi, titreme, ağız kuruluğu, iç sıkıntısı, terleme, uyku düzeninde bozukluklar, karın ağrıları vs.

Sınav Kaygısının Oluşmasında Etkisi Olan Olumsuz Otomatik Düşünceler Nelerdir?

“Sınava hazır değilim”, “Bu bilgiler çok gereksiz ve saçma. Nerede ve ne zaman kullanacağım ki?” “Sınavlar niye yapılıyor, ne gerek var?”, “Bu bilgiler gelecekte benim işime yaramaz”, “Sınava hazırlanmak için gerekli zamanım yok ki!”, “Bu konuları anlayamıyorum, aptal olmalıyım”, “Ben zaten bu konuları anlamıyorum”, “Biliyorum, bu sınavda başarılı olamayacağım”, “Sınav kötü geçecek”, “Çok fazla konu var, hangi birine hazırlanayım?” sıklıkla gözlenen olumsuz otomatik düşüncelerdir.

Sınav Kaygısıyla Başa Çıkma Yolları Nelerdir?

Düşünce ve inançları sorgulamak (gerçekçi olmayan düşünme alışkanlıklarını farklı bir gözle yeniden değerlendirmek), nefes alma egzersizleri, gevşeme egzersizleri; kaygıyı bastırmaya değil, onu kabul etmeye ve tanımaya çalışmak, düşünceleri durdurma tekniği, dikkatini başka noktalara odaklama tekniği kullanılabilecek başa çıkma yollarıdır.

Sınav Öncesi Neler Yapılmalıdır?

Çalışma alışkanlıklarını ve sınava ilişkin tutumları gözden geçirerek, yeni bir zihinsel yapılanma yaratmaya çalışmak gerekir. Zaman iyi kullanılmalıdır. Beslenme ve uykuya dikkat edilmelidir. Sınava yönelik çalışmaları son güne/geceye bırakmamak önemlidir. Uygun yöntemlerle kaygının azaltılmasını sağlamak gerekir.

Sınav Esnasında Neler Yapılabilir?

Olumsuz otomatik düşüncelere karşı alternatif açıklamalar getirme, kontrolün kendisinde olduğunu hatırlatma, yanıtlayabileceği sorulardan başlama, kaygıyı azaltmaya yönelik teknikler kullanma (hızlı gevşeme, dikkat artırma teknikleri, kontrollü nefes alıştırması) sınav esnasında yapılabilecek bazı çalışmalardır.

Sınav Sonrasında Neler Yapılabilir?

Kendini ödüllendirme, keyif veren etkinlikler, eksikler üzerine düşünme ve geleceğe yönelik yani planlama yapılabilecek aktivitelerdir.

Aileye Neler Öneriyoruz?

Sınava ilişkin konuşmalarda özenli davranmalı, gerçekçi olmalı; gençleri akranlarıyla ya da kardeşleriyle karşılaştırmaktan kaçınmalıdır. Onlara güven ve sorumluluk vermeli, önemsemeli, olumlu geri bildirimde bulunmalıdır. Duygu ve düşünce paylaşımı, empati önemlidir. Sınavı yüceltmeme, ölüm kalım sorunu yapmama, yüreklendirici davranma önerilmektedir.

Aile bireyleri uygun rol modeli olmalı, uygun aile ortamı sağlamalı ve uygun problem çözme davranışları geliştirilmelidir. Televizyonu, oyunu, sinemayı ya da gezmeyi kısıtlayıp çocuğun sürekli ders çalışmasını söylememelilerdir. Çocuklar koşulsuz sevilmelidir.