Zamanında Doğan Çocuklarda Nörolojik Gelişim Basamakları

Beynin ve sinir sisteminin ana gelişimi doğum öncesi son iki ayda başlamak üzere en önemli gelişim aşamaları doğum sonrasında tamamlanır. Genetik yapı ve çevresel etmenlerin katkılarıyla beyindeki sinir hücreleri (nöronlar) yeni deneyimlerle iletişimini kuvvetlendirir ve beyin giderek olgunlaşır. 

Büyüme; vücut hacminin ve kitlesinin artması demektir. Gelişme ise biyolojik işlevlerin kazanılmasını ifade eder. Büyüme ve gelişme sürecinin belirli bir sıra düzeni vardır. Örneğin vücut kısımlarının büyümesinde başlangıçta en hızlı büyüyen baştır. İlk altı aydan sonra göğüs çevresi büyüme hızı artar. 9-12 aydan sonra ise kol- bacaklarda uzama ön plana geçer. Ergenlikte görülen büyüme hızlanmasında da önce ayak ve bacak uzunluğunda bir artış görülür. Bunu kalçaların enine büyümesi, daha sonra göğüs ön arka çapında artma, omuzların genişlemesi ve gövde uzunluğunun artması izler. 

Doğumdan sonra çocuğun büyüme gelişmesini etkileyen en önemli faktör beslenmedir. Bugün gelişmiş ülkelerde çocuklar daha iyi beslenmekte, daha iyi sağlığa uygun koşullarda büyümekte, hastalıklardan daha iyi korunabilmekte, daha iyi eğitim görmüş anne-babalar tarafından büyütülmektedir. Ülkemizde de zaman içinde bu çarpıcı gelişme çocukların büyüme ve gelişiminde önemli bir rol oynamakta, olanakların ve ebeveynlerin farkındalığının artması ile geçmiş yıllara göre daha sağlıklı çocuklar yetiştirmekteyiz.

Çocukların nörolojik olgunlaşmasını;

1. Kaba motor
2. İnce motor
3. Dil
4. Sosyal alanlardaki gelişmeler olmak üzere incelemekteyiz. Bu şekilde aşağıda yenidoğan döneminden altı yaşa kadar olan dönemde çocukların nörolojik gelişimi ana hatlarıyla aktarılmaktadır. Gelişim evrelerinde belirtilen basamaklar genel bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Çocuğunuzun bu basamakların herhangi bir maddesini karşılayamaması çocuğun geri kaldığını göstermez. Ayrıca zamanından önce doğan (premature), beyni etkileyen hastalığı olan (doğumda oksijensiz kalma vb) çocukların nörolojik gelişimi bu yazının konusu değildir. Çocukların gelişim düzeylerini bilimsel olarak göstermek için hazırlanmış profesyonel testler ve ölçekler (Denver I-II, Bayley, AGTE vb) mevcuttur. 

Yenidoğan Dönemi ve 1. Ay

• Kollar ve bacaklar hafif bükülü olarak gövdeye doğru toplanmış durumdadır. (fleksion postürü)
• En önemli refleksi doğuştan itibaren kısa süreli ışığa ve objeye göz odaklanmasının olmasıdır.
• Yakalama refleksi kuvvetli olup ellerini yumruk yapar. Seslere reaksiyon verir

2. Ay

• Yüzükoyun yatırıldığında başını yerden kaldırabilir. Dik tutulduğunda baş daha az düşer. 
• Ellerini genelde yumruk yapar.
• Işığı ve objeyi gözleri ve başı ile 90 derece izleyebilir.
• Anneyi tanır, yüksek sesle irkilir.

3. Ay

• Başını sürekli dik tutabilir. Yüzükoyun yerden başını kaldırıp direnebilir.
• Ellerini ve bacaklarını istemli olarak tek tek hareket ettirebilir.
• Nadiren ellerini yumruk yapar. Eline verilen objeyi kısa süre tutabilir.
• Elindeki objeye bakabilir ve cisimleri 180 derece izler, yüze odaklanabilir.  
• Memnuniyetini ses çıkararak belirtebilir. Sesli gülebilir.

4. ve 5. Aylar

• Kendi etrafında dönme çabası ile başlar ve dönebilir.
• Yüz üstü pozisyonda el bilekleriyle kendini destekleyerek başını ve göğsünü yataktan kaldırabilir.
• Her iki eli ile yakalar ve elleriyle objeye ulaşmaya çalışır. Objeyi ağzına götürür.
• Çıngırağı uzun süre sallayarak oynar ama düşürünce alamaz
• Sesli gülebilir, çevreye bakarak eğlenir.
• Aktif olarak etrafına bakar, başını sesin geldiği yöne çevirebilir.

6. Ay

• Destekle oturur. Baş kontrolü tamdır.
• Yüzükoyun pozisyondan sırt üstü dönebilir.
• Başparmağını kullanır. Biberonunu tutabilir, ayaklarını yakalar.
• Objeyi bir elinden diğerine geçirir
• Yiyecekleri gördüğünde ve tanıdık ses duyduğunda heyecanlanır, kendi kelimeleri ile konuşur.
• Yabancıları ve aile fertlerini tanır

7. ve 8. Aylar

• Ellerini destekleyerek kısa süreli oturabilir.
• Objeleri masaya vurur.
• Da-da, ba-ba/dede gibi iki heceli kelimeleri söyler 
• Bütün objeleri ağzına götürür.
• Kolları ile kişilere uzanır

9. ve 10. Aylar

• Desteksiz ve bağımsız oturur, oturma pozisyonuna geçer.
• Emekler, sürünür, tutunarak ayağa kalkar. Tutunarak ayakta durabilir.
• Başparmağı ile işaret parmağı arası yakalama yapabilir
• Yardımla bardaktan içebilir
• El sallar.

11. ve 12. Aylar

• Düzgün olarak emekleyebilir.
• Tek başına ayakta durur.
• Tek elinden tutarak gezer.
• Basit emirleri anlar.
• 2-4 anlamlı kelime söyler, anne/baba anlamlı söyler.
• Müzik dinler.

13. ve 15. Aylar

• Tutunmadan yürür ama kolay düşer.
• Sürünerek merdivenleri çıkabilir.
• Kalemle anlamsız çizgiler çizer, karalar.
• 4-6 tane mantıklı kelime kullanır, kendine özgü konuşur.
• İsteklerini eliyle gösterir. İşaretle cisimleri gösterebilir

18. Ay

• Yardımla merdivene, yardımsız sandalyeye çıkabilir.
• Ayağa kalkar, oyuncağını taşıyarak yürüyebilir.
• İki dört küpü üst üste koyabilir.
• Topu karşısındakine atabilir.
• Yemeğin tümünü yardımsız yiyebilir.
• 10-20 kelime haznesi vardır, sorulduğunda 2-3 organını işaret eder.
• Giysilerini, çoraplarını, eldivenlerini çıkarabilir.

24. Ay

• Koşabilir, merdiveni her iki ayağıyla inip çıkabilir.
• İki ayağı üzerine zıplayabilir.
• Kitap sayfalarını beceriksizce çevirebilir, bildiği objelerin resmini gösterir.
• Ben ve sen kelimelerinin kullanır.
• İki-üç kelimelik cümle kurar.

2. ve 3. Yaşlar

• Rahatça koşar, merdiven çıkıp inebilir.
• Objeleri düşürmeden yerden toplar.
• Topa ayağıyla vurabilir, atlar.
• Geri geri yürüyebilir.
• Ellerini yıkar, kurular.
• 7-8 küpü üst üste dizer, tren yapar.
• İdrar ve gaita kontrolü kazanır, tuvalet terbiyesi başlar.

3. ve 4. Yaşlar

• Tek ayak üzerinde durabilir, üç tekerlekli bisiklete binip pedal çevirebilir.
• Kalemi güzel tutar, daire ve artı çizebilir.
• İsmini, yaşını ve cinsiyetini bilir.
• İki renk bilir, vücudunun tüm parçalarını bilir.
• Ona kadar sayabilir.

4. ve 6. Yaşlar

• Tek ayak üzerinde sıçrayabilir.
• Kendisi giyinip soyunabilir.
• Başı ve gövdesi belirli insan resmi çizer. Üçgen çizebilir.
• Yarışma ve grup oyunlarını oynar, ağır olan cismi fark edebilir.
• Otoriteye direnir, disiplin sorunları yaşar.

Doç. Dr. Adnan Ayvaz / Çocuk Nörolojisi Uzmanı

Çakmak Erdem Hastahanesi